Departament Polityki Rynku Pracy (obecnie Departament Rynku Pracy) w latach 1993-1997 realizował projekt finansowany z pożyczki Banku Światowego, pn. "Szkolenie Dorosłych", w wyniku którego została rozwinięta i zaktualizowana koncepcja modułów umiejętności zawodowych (ang. Modules of Employable Skills) wypracowana przez Międzynarodową Organizację Pracy.
Następnie, opracowane zostały modułowe programy szkolenia dla zawodów i specjalności z 21 obszarów zawodowych.
W latach 1998-2000, Departament Polityki Rynku Pracy zrealizował kolejny projekt, finansowany z grantu Europejskiej Fundacji Szkolenia w Turynie oraz rządu Szwecji, w wyniku którego opracowana została metodologia budowania standardów kwalifikacji zawodowych oraz standardy kwalifikacji dla ośmiu zawodów (mechanik samochodowy, pracownik księgowo-finansowy, doradca zawodowy, pośrednik pracy, pracownik socjalny, pracownik administracji samorządowej, technik bezpieczeństwa i higieny pracy, pracownik ochrony). Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, przyjmując rozwój zasobów ludzkich za jeden z priorytetów postępu społeczno-gospodarczego, jak również odpowiadając na wyzwania wynikające z budowania gospodarki opartej na wiedzy,kontynuowało powyżej wspomniane działania w ramach.
Projekt PHARE 2000 pn. "Krajowy system szkolenia zawodowego" składał się z dwóch części. Część pierwsza realizowana była w formie umowy bliźniaczej i obejmowała zagadnienia kształtowania współpracy rządu i partnerów społecznych dla stymulowania rozwoju edukacji ustawicznej. Odrębny wątek części pierwszej stanowiło monitorowanie regionalnych projektów Phare pn. "Rozwój zasobów ludzkich". Część druga Projektu, realizowana w formie kontraktu na wykonanie zadań, dotyczyła tworzenia podstaw informacyjnych i zaplecza metodologicznego dla prowadzenia efektywnej polityki szkoleń odpowiadających potrzebom rynku pracy.
Budżet Projektu wyniósł ogółem 3.780 tys. €, w tym w części bliźniaczej - 988 tys. € oraz 2.792 tys. € w części kontraktowej. Projekt finansowany był w 94% ze środków PHARE oraz w 6% z własnego wkładu finansowego kraju. Działania wdrożeniowe Projektu zakończono w 2004 roku.
Cele Projektu pn. "Krajowy system szkolenia zawodowego"
Celem ogólnym projektu było wsparcie realizacji "Narodowej strategii wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich w latach 2000-2006". Cele szczegółowe projektu skupiały się na pięciu obszarach:- wzmocnienie instytucjonalnej współpracy administracji i partnerów społecznych w zakresie kształcenia ustawicznego;
- rozwinięcie systemu zachęt do inwestowania w rozwój kwalifikacji zawodowych pracowników;
- usprawnienie procesu podejmowania decyzji w zakresie polityki zatrudnienia i polityki edukacyjnej poprzez udoskonalenie statystyki edukacji ustawicznej w różnych wymiarach (instytucje oferujące szkolenia, uczestnicy szkoleń oraz pracodawcy inwestujący w szkolenie pracowników);
- zapewnienie wysokiej jakości usług szkoleniowych, drożności systemu edukacji zawodowej oraz przejrzystości kwalifikacji poprzez budowanie standardów kwalifikacji zawodowych;
- zapewnienie oferty szybkich i elastycznych szkoleń dla osób bezrobotnych poprzez upowszechnienie szkoleń modułowych.
Cześć I Projektu - Umowa bliźniacza
W umowie bliźniaczej przyjęto założenie, iż rozwiązania systemowe powinny spełniać wymogi acquis communautaire, wykorzystywać dorobek i dotychczasowe doświadczenia krajów unijnych w dziedzinie szkolenia osób dorosłych, a przede wszystkim powinny być tworzone w ścisłej współpracy z partnerami społecznymi. W związku z tym, w ramach Projektu utworzono Grupę Roboczą, w skład której weszli przedstawiciele reprezentatywnych organizacji pracodawców i związków zawodowych (Konfederacji Pracodawców Polskich, Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, Związku Rzemiosła Polskiego, Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych i KK NSZZ Solidarność). Działania Grupy Roboczej były wspierane przez polskich i unijnych ekspertów, którzy sukcesywnie opracowywali i przekazywali członkom Grupy materiały informacyjne i analityczne. Przygotowywane były również opracowania o charakterze przekrojowym lub monograficznym, na temat systemów ustawicznego kształcenia zawodowego lub wybranych rozwiązań systemowych w tej dziedzinie, funkcjonujących w krajach europejskich, np.:- "Prawo wspólnotowe Unii Europejskiej - zalecenia dotyczące kształcenia ustawicznego";
- "Francuski system ustawicznego szkolenia zawodowego - porównanie z systemami Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Irlandii i Szwecji";
- "Finansowanie kształcenia ustawicznego w wybranych krajach" - analizy porównawcze dla krajów: Niemcy, Szwecja, Irlandia, Hiszpania, Włochy, Finlandia, Holandia, Austria, Dania, Wielka Brytania, Szkocja, Francja;
- "Zakładowe plany szkoleń" (kształcenie ustawiczne z inicjatywy pracodawcy) oraz "Urlop szkoleniowy" (kształcenie ustawiczne z inicjatywy pracownika);
- "Akredytacja instytucji szkolących".
Szczególnie intensywna dyskusja toczyła się wokół kwestii finansowania kształcenia ustawicznego. Partnerzy społeczni określili obszar problemów, które należy rozwiązać systemowo oraz zapoznali się z wzajemnymi oczekiwaniami omawiając różne warianty rozwiązań finansowych. W ramach tych dyskusji opracowano koncepcję Funduszu Szkoleniowego i pakiet instrumentów wspierających ustawiczne kształcenie zawodowe, które znalazły następnie umocowanie prawne w ustawie z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Efektem finalnym prac zrealizowanych do końca 2003 roku w ramach części bliźniaczej Projektu było:
- przygotowanie analitycznego przeglądu rozwiązań stosowanych w 5 krajach Unii Europejskiej, w aspekcie współpracy partnerów społecznych w obszarze kształcenia i szkolenia ustawicznego oraz zwiększania inwestycji w szkolenia;
- opracowanie elementów polskiego modelu współpracy partnerów społecznych w zakresie kształcenia ustawicznego;
- przygotowanie konferencji i publikacji dotyczących współpracy partnerów społecznych w obszarze kształcenia ustawicznego.
Część II Projektu - kontrakt na wykonanie zadań
W październiku 2002 r., po wyborze wykonawcy (konsorcjum GET-DEMOS-DORADCA), w fazę realizacji weszła druga część Projektu, obejmująca trzy komponenty.Komponent 1 - Statystyka kształcenia ustawicznego
Komponent 1 miał na celu powiększenie bazy informacyjnej i udoskonalenie narzędzi statystyki publicznej w obszarze kształcenia ustawicznego. W ramach tego komponentu wykonano następujące prace:- analizę potrzeb krajowych i wymagań statystyki międzynarodowej dla określenia zakresu zbieranych danych statystycznych nt. kształcenia ustawicznego;
- opracowanie metodologii badań, narzędzi i instrukcji badawczych oraz przygotowanie badań od strony organizacyjnej;
- przeprowadzenie Badania Aktywności Edukacyjnej Dorosłych (BAED) - pilotaż na próbie 100 gospodarstw i badanie ogólnopolskie na próbie 20 tys. gospodarstw;
- przeprowadzenie Badania Instytucji Szkolących (BIS) - pilotaż na próbie 50 instytucji szkoleniowych;
- przeprowadzenie monitoringu Szkolenia Zawodowego Pracowników w Przedsiębiorstwach (SZPP) - pilotaż na próbie 100 pracodawców;
- przeprowadzenie Badania Ustawicznego Szkolenia Zawodowego w przedsiębiorstwach (ang. CVTS wg metodologii EUROSTATu) - badanie ogólnopolskie na próbie 15 tys. podmiotów gospodarczych.
Komponent 2 - Standardy kwalifikacji zawodowych
Komponent 2 miał na celu opracowanie i upowszechnienie zbioru 40 krajowych standardów kwalifikacji zawodowych, opartych o analizę wymogów stanowisk pracy, oraz opracowanie propozycji rozwiązań organizacyjno-prawnych określających tryb tworzenia, zatwierdzania i wykorzystywania krajowych standardów kwalifikacji zawodowych.W ramach tego komponentu wykonano następujące prace:
- ustalenie - w oparciu o prognozy popytu na pracę oraz we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej i Sportu - listy 40 zawodów, dla których należy opracować standardy kwalifikacji zawodowych;
- opracowanie modelowej struktury standardu kwalifikacji;
- powołanie i przeszkolenie 40 zespołów autorskich opracowujących standardy kwalifikacji;
- wytypowanie terenu badań i przeprowadzenie badań kwestionariuszowych - pilotaż w 2 przedsiębiorstwach i wywiady w 400 przedsiębiorstwach;
- wykonanie analizy ilościowej i jakościowej wyników badań;
- zredagowanie opisów 40 standardów kwalifikacji zawodowych i ich ewaluacja;
- przygotowanie publikacji dotyczących krajowych standardów kwalifikacji zawodowych;
- opracowanie propozycji rozwiązań organizacyjno-prawnych, determinujących procedury tworzenia, zatwierdzania i użytkowania standardów kwalifikacji zawodowych.
Komponent 3 - Modułowe programy szkoleń dla rynku pracy
Komponent 3 miał na celu opracowanie, aktualizację i upowszechnienie modułowych programów szkolenia zawodowego, opartych na MOP-owskiej koncepcji Modułów Umiejętności Zawodowych - ang. MES.W ramach tego komponentu wykonywano następujące prace:
- ustalenie listy 88 programów szkoleń do opracowania w formie modułowej, na podstawie badań ankietowych w urzędach pracy i instytucjach szkoleniowych oraz prognoz zapotrzebowania na kwalifikacje;
- dokonanie analizy zakresów prac i zadań zawodowych, do których ma przygotowywać szkolenie modułowe;
- ustalenie modelowej struktury dokumentacji modułowego programu szkolenia zawodowego;
- powołanie i przygotowanie zespołów autorskich opracowujących dokumentacje programów modułowych;
- opracowanie dokumentacji programowej dla 80 krótkich (40-240-godzinnych) i 8 długich (pow. 240-godzin) szkoleń modułowych;
- przygotowanie programu oraz zrealizowanie warsztatów szkoleniowych (80-godzinnych) dla 120 nauczycieli/ instruktorów zawodu nt. szkoleń w systemie MES;
- przygotowanie programu i zrealizowanie seminariów (w 8 regionach) dla 480 specjalistów, zaangażowanych w upowszechnianie szkoleń modułowych;
- przygotowanie publikacji dotyczących projektowania i wdrażania szkoleń modułowych;
- zaprojektowanie i wdrożenie baz danych o standardach kwalifikacji zawodowych oraz o szkoleniach modułowych (bazy zawierają m.in. informację o standardach kwalifikacji zawodowych, dokumentacje modułowych programów szkoleń, informację o instytucjach prowadzących szkolenia modułowe i kursach modułowych);
- opracowanie propozycji rozwiązań organizacyjno-prawnych, determinujących procedury tworzenia, zatwierdzania i użytkowania modułowych programów szkolenia.
Efekty projektu
Istotnym efektem projektu są nowe w stosunku do wcześniejszych rozwiązań zapisy ustawy z 20 kwietnia 2004 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i rozporządzeń wykonawczych. Głównym celem tych rozwiązań było wprowadzenie w obszarze edukacji dorosłych nowych instrumentów, które powinny stymulować popyt na kształcenie i szkolenie ustawiczne, jak również podwyższać jakość dostępnej oferty szkoleniowej, w szczególności dla osób bezrobotnych. Instrumenty wprowadzone w ustawie obejmują:- Fundusz Szkoleniowy; ustawa zachęca pracodawców do tworzenia Funduszu Szkoleniowego dla podnoszenia kwalifikacji pracowników. Utworzenie Funduszu nie jest obligatoryjne, jednakże ci, którzy go utworzą muszą przeznaczyć nań nie mniej niż 0,25% funduszu wynagrodzeń. Wsparcie finansowe z Funduszu Pracy dostępne jest tylko dla tych przedsiębiorstw, które utworzą Fundusz Szkoleniowy i obejmuje:
- refundację 50% kosztów szkolenia pracowników zagrożonych zwolnieniami;
- refundację 80% kosztów szkolenia pracowników pozostających na płatnym urlopie szkoleniowym ponad 3 tygodnie;
- refundację wynagrodzenia osoby bezrobotnej zatrudnionej w ramach programu pracy na zastępstwo, na czas szkolenia pracownika będącego na płatnym urlopie szkoleniowym (do wysokości 40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia).
- Zakładowy plan szkoleń; ustawa zachęca pracodawców do organizowania planowego doskonalenia pracowników; środki Funduszu Szkoleniowego powinny być wykorzystywane w oparciu o zakładowy plan szkoleń.
- Wprowadzenie nowych lub zmodyfikowanych programów aktywizujących, finansowanych z Funduszu Pracy, zawierających elementy szkolenia (staże, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy). Są one adresowane do młodych ludzi poniżej 25 roku życia oraz osób z problemami na rynku pracy (tj. długotrwale bezrobotnych, bezrobotnych w wieku powyżej 50 roku życia, bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, rodziców samotnie wychowujących małe dzieci, osób niepełnosprawnych). Po ukończeniu programu uczestnik otrzymuje zaświadczenie wystawione przez urząd pracy, informujące o uzyskanych kwalifikacjach lub umiejętnościach.
- Stymulowanie rozwoju kadry w służbach zatrudnienia: licencje dla pośredników pracy i doradców zawodowych, jak również system awansowania i dodatki finansowe za systematyczne podnoszenie kwalifikacji.
- Umocowanie ustawowe opracowywania i upowszechniania krajowych standardów kwalifikacji zawodowych, a także modułowych programów szkolenia wraz z materiałami dydaktycznymi.
- Ewidencja instytucji szkoleniowych; rejestracja jest obowiązkowa dla instytucji szkoleniowych ubiegających się o zlecenia na szkolenia bezrobotnych i poszukujących pracy. Jest ona bezpłatna i dostępna w trybie on-line. Powinna pomóc dokonać przeglądu ofert kursów i znaleźć odpowiednią instytucję szkoleniową, a także ułatwić prowadzenie analiz statystycznych.
- "Kształcenie dorosłych" - badanie osób w wieku 25-64 lata kształcących się w systemie szkolnym, pozaszkolnym i w ramach edukacji nieformalnej w powiązaniu z cechami społeczno-demograficznymi oraz statusem na rynku pracy. W GUS trwają obecnie prace metodologiczne przy ścisłej współpracy z Eurostatem. Realizacja badania przewidziana jest na 2006/2007 r.
- "Ustawiczne szkolenie zawodowe w przedsiębiorstwach" - badanie inwestowania w szkolenie pracowników przez pracodawców. Planowane jest przeprowadzenie dużego badania przy wykorzystaniu metodologii Eurostatu dostosowanej do potrzeb odbiorców krajowych (CVTS3) oraz opracowanie koncepcji cyklicznego monitoringu szkolenia zawodowego w przedsiębiorstwach dla oceny funkcjonowania Funduszu szkoleniowego. Realizacja badania przewidziana jest na rok 2007/2008.
- "Kształcenie przez całe życie (Lifelong learning LLL)" - ogólnopolskie badanie instytucji szkoleniowych. W 2006 r. planuje się ustalenie metodologii badania, natomiast realizacja przewidziana jest na 2006/ 2007 r. W badaniu wykorzystany będzie m.in. system ewidencji instytucji szkoleniowych prowadzony przez wojewódzkie urzędy pracy.
Lista zawodów, dla których opracowano standardy kwalifikacji zawodowych
Lista zakresów pracy, dla których opracowano modułowe programy szkoleń
Bazy danych krajowych standardów kwalifikacji zawodowych i i modułowych programów szkoleń są ogólnodostępne na stronie: www.standardyiszkolenia.praca.gov.pl.
Osoby, które zarejestrują się w systemie (rejestracja jest bezpłatna) otrzymują uprawnienia pobierania plików z pełnymi wersjami dokumentów, natomiast osoby nie zarejestrowane mają możliwość przeglądania podstawowych informacji o standardach kwalifikacji zawodowych lub modułowych programach szkolenia zawodowego, co pozwala na zorientowanie się, jaka jest ich konstrukcja metodyczna oraz zawartość merytoryczna.
Raport końcowy
Ze środków projektu opracowano również następujące publikacje:
- Krajowy system szkolenia zawodowego - ekspertyzy konsultantów z krajów Unii Europejskiej (cz. I Projektu - Umowa Bliźniacza)
- Kwiatkowski S., Woźniak I. (red.) Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych - Projektowanie i stosowanie
- Kwiatkowski S., Woźniak I. (red.) Krajowe standardy kwalifikacji zawodowych - Kontekst europejski
- Brejnak A. Tworzenie modułowych programów szkoleń opartych na metodologii MES
- Symela K. Poradnik metodyczny dla autorów modułowych programów szkolenia zawodowego
- Kramek Z., Strojna E., Symela K. (red.) Informator o modułowych programach dla szkolenia zawodowego